Thu hút đầu tư vào y tế: Chờ sự phân định công - tư

LÀ QUỐC GIA ĐANG PHÁT TRIỂN với hệ thống cơ sở hạ tầng chưa thật đồng bộ, hoàn thiện để làm nền tảng cho việc phát triển kinh tế cách bền vững; nguồn vốn đầu tư công bị chia sẻ, phân tán vào rất nhiều lĩnh vực khác nhau và dân số đông, ngành y tế Việt Nam đã ở trong tình trạng thiếu đầu tư, không đủ khả năng cung ứng cho nhu cầu khám chữa bệnh.

Nhu cầu khám bệnh và chữa bệnh hiện nay vượt xa khả năng cung ứng dịch vụ, mặc dù theo thống kê thì tỷ lệ bác sĩ trên 1.000 dân ở Việt Nam là 0,7 là mức không thấp so với thế giới, vi dụ ở Thái Lan là 0,3 và đến 45% quốc gia tỷ lệ này là dưới 1.

Tuy nhiên, nếu cùng một tỷ lệ, chỉ tiêu này không chỉ ra được sự khác biệt trong nhu cầu khám chữa bệnh của khu vực dân số già và phần lớn là bệnh mãn tính không lây như các nước châu Âu hay dân số trẻ và đa phần mắc bệnh lây nhiễm như Việt Nam.

Xét về tương quan cung cầu, thị trường khám chữa bệnh có thể thấy nhu cầu đang cao hơn rất nhiều so với khả năng cung ứng dịch vụ. Các con số thống kê chính thức hay không chính thức đều cho thấy, nhóm người giàu nhất sẵn sàng chi vài tỉ đô la Mỹ để điều trị bệnh ở nước ngoài.

Nhóm thu nhập trung bình chi cho khám chữa bệnh cao hơn từ 2 – 10 lần so với chi phí do bảo hiểm y tế chi trả. Nhóm người nghèo và trẻ em dưới 6 tuổi thì không đóng góp nhưng sử dụng rất nhiều chi phí của hệ thống y tế công và ngân sách nhà nước dành cho an sinh xã hội và đầu tư y tế.

PHÂN CÔNG CÔNG – TƯ Phân tích như vậy để thấy, khối bệnh viện công, sử dụng ngân sách nhà nước, nên tập trung vào các dịch vụ công như: khám chữa bệnh cho những đối tượng không có khả năng tự chi trả (cho dù là tự trả hay thông qua đóng bảo hiểm y tế bắt buộc hay tự nguyện), còn các dịch vụ y tế dành cho người có khả năng chi trả nên để cho y tế tư nhân thực hiện theo nhu cầu và quy luật của thị trường.

"VIỆC ĐẦU TƯ MỚI VÀO Y TẾ CHỦ YẾU LÀ DO KHỐI TƯ NHÂN NHƯNG KHÔNG CÓ MỘT CHIẾN LƯỢC TỔNG THỂ ĐỂ HÌNH THÀNH CƠ SỞ HẠ TẦNG BỀN VỮNG"

Tất nhiên việc tham gia bảo hiểm y tế là một trong những phương pháp tốt dành cho người đang có thu nhập ổn định, và ngay cả bảo hiểm y tế cũng nên dành cho tư nhân điều hành thì sẽ đảm bảo có được một thị trường khám chữa bệnh lành mạnh.

Hiện nay y tế Việt Nam đang bị rối giữa các khái niệm về thị trường khám chữa bệnh và việc chi trả từ ngân sách nhà nước cho các đối tượng không thể tự chăm sóc như người nghèo hay trẻ em dưới 6 tuổi.

Một trong các mô hình nên tham khảo là mô hình phân chia nguồn vốn hoạt động. Theo đó, bệnh viện công nhận ngân sách nhà nước và thực hiện nhiệm vụ chăm sóc người nghèo, người về hưu và các đối tượng chính sách được ngân sách nhà nước bảo vệ như quân nhân giải ngũ... Bệnh viện tư thực hiện các dịch vụ y tế cho người đang đi làm có đóng bảo hiểm y tế và trong độ tuổi lao động.

Mô hình thứ hai là nhà nước không sở hữu và điều hành bệnh viện, toàn dân tự thanh toán cho chi phí khám chữa bệnh thông qua bảo hiểm y tế (bắt buộc hoặc tự nguyện, tùy theo mức đóng mà có mức hưởng). Theo mô hình này, có thể giảm bớt việc người dân chi tiền khám và chữa bệnh ở nước ngoài. Nhà nước thực hiện sự trợ giúp với một số đối tượng dễ bị tổn thương như trẻ em, người già, thông qua việc cấp thẻ bảo hiểm miễn phí hoặc giảm giá. Hiện nay, nhà nước đang cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí cho người nghèo và trẻ em dưới 6 tuổi.

Nếu thực hiện theo hướng tổ chức như trên thì việc dòng vốn tư nhân đổ vào thị trường khám chữa bệnh sẽ lớn vì nhu cầu ổn định trong vòng 40 năm tới. Việc của nhà nước cần làm là ưu đãi vốn, bên cạnh việc duy trì chính sách không phải trả tiền thuê đất với dự án y tế. Với suất đầu tư trung bình 1,5 tỉ đồng/giường bệnh ở thời điểm hiện nay, nếu nhà nước cần một bệnh viện 1.000 giường, chỉ cần ưu đãi lãi suất 0%, mỗi năm nhà nước chỉ phải bỏ 120 tỉ đồng bù lãi suất, dùng số tiền còn lại cho các khoản chi tiêu cần thiết hơn.

Trong thị trường khám chữa bệnh hiện nay, việc đầu tư mới vào y tế cũng chủ yếu là do khối tư nhân thực hiện nhưng không có một chiến lược tổng thể để hình thành một cơ sở hạ tầng bền vững, mà trong đó các dịch vụ y tế được phân chia theo nhu cầu của thị trường có khả năng thanh toán và các dịch vụ an sinh xã hội.

Việc đầu tư hiện nay đan xen giữa công và tư, giữa miễn phí và tính phí, giữa sử dụng tiền thuế để phục vụ và lạm dụng cơ sở hạ tầng dành cho phục vụ để kiếm lợi nhuận. Chính những điều này làm cho thị trường bị biến dạng và không thể phát triển được một cách bền vững.

Đi vào chi tiết, thử hình dung thị trường khám chữa bệnh như một cái ghế có bốn chân để người bệnh ngồi lên. Trong đó, ba chân đầu tiên là bệnh viện, trang thiết bị y tế, thuốc và vật tư y tế, hầu như không có khác biệt giữa nhà đầu tư tư nhân và nhà nước. Do vậy, việc đầu tư vào ba chân ghế này nên để cho khối tư nhân thực hiện, đặc biệt trong hoàn cảnh ngân sách nhà nước dành cho y tế không đủ để đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh.

Yếu tố thứ tư, bác sĩ là người lao động, không phải là công chức, nên cần được tạo điều kiện tham gia thị trường lao động. Việc đi sâu phân tích các thị trường dịch vụ cụ thể, cho thấy vai trò của nguồn nhân lực.

CƠ HỘI NÀO CHO  ĐẦU TƯ TƯ NHÂN? Nếu xem khám chữa bệnh là một thị trường dịch vụ, bao gồm dịch vụ tư vấn (khám), dịch vụ phiên dịch (cận lâm sàng: xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh), dịch vụ tay nghề cao (phẫu thuật) và dịch vụ chăm sóc (nội trú) và thị trường thuốc thì mỗi thị trường đều có khả năng thu hút đầu tư và năng lực hoàn vốn cao.

Các nghiên cứu về hành vi của khách hàng trong thị trường tư vấn chữa bệnh, hay còn gọi là khám bệnh, chỉ ra rằng chỉ có 3% số người bệnh đến khám ở bệnh viện khi có bệnh, 97% số còn lại hoặc mượn toa thuốc tương tự của bạn bè, người thân để tự đi mua thuốc, hay tự “khám” ở các nhà thuốc theo tư vấn của người bán thuốc.

Với gần 50.000 điểm bán thuốc trên cả nước và trung bình mỗi điểm bán được cho 80 người mỗi ngày, chỉ cần 1/3 số đó mua thuốc theo lời tư vấn của người bán, các nhà thuốc đã giúp bệnh viện “giảm tải” 400 triệu lượt khám mỗi năm. Như vậy, khám bệnh là một thị trường rất lớn mà bệnh viện công mới chiếm một phần nhỏ so với nhu cầu của thị trường.

"VIỆC ĐẦU TƯ ĐAN XEN GIỮA CÔNG VÀ TƯ, MIỄN PHÍ VÀ TÍNH PHÍ, GIỮA SỬ DỤNG TIỀN THUẾ ĐỂ PHỤC VỤ VÀ LẠM DỤNG CƠ SỞ HẠ TẦNG ĐỂ KIẾM LỢI, LÀM THỊ TRƯỜNG BIẾN DẠNG VÀ KHÔNG THỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG"

Về đầu tư phòng khám, cả đa khoa và chuyên khoa là khu vực thu hút nhiều nhà đầu tư tư nhân nhất do rào cản thấp, không phải chịu ràng buộc về bảo hành cho dịch vụ đã được cung cấp trước đó.

Ở thị trường dịch vụ cận lâm sàng, các bệnh viện công cũng như tư đều cần và phần lớn đầu tư ở thị trường này là từ khu vực tư nhân. Do thiết bị cận lâm sàng khá đắt tiền, cần đầu tư liên tục để bắt kịp tiến bộ khoa học công nghệ nên cạnh tranh trong thị trường cung cấp dịch vụ cận lâm sàng là quyết liệt nhất trong các lĩnh vực đầu tư y tế.

Đây là lĩnh vực mà các nhà đầu tư tư nhân thuần về tài chính có thể tham gia và hiện trạng các nhà đầu tư tài chính đang chiếm tỷ trọng lớn nhất trong thị trường này. Rào cản lớn nhất là vốn và quan hệ với hệ thống bác sĩ tư vấn, rào cản này dẫn đến việc không có nhiều nhà đầu tư lớn và có hệ thống trong thị trường này.

Mô phỏng một phòng phẫu thuật tại trung tâm nghiên cứu công ty 3M. Ảnh Tuyết Ân

Ở thị trường dịch vụ tay nghề cao như phẫu thuật, dịch vụ này gắn liền với bệnh viện và tùy theo hạng của bệnh viện do bộ Y tế xét duyệt, nên về lý thuyết, bệnh viện công sẽ có ưu thế. Hiện nay có nhiều dấu hiệu cho thấy dịch vụ tay nghề cao đang chuyển sang khối tư nhân như các bác sĩ giỏi tự lập cơ sở y tế riêng hay các nhà đầu tư chuyên nghiệp mở bệnh viện quốc tế…

Do đặc thù phẫu thuật là lõi của một bệnh viện, nên việc các nhà đầu tư y tế tư nhân quan tâm đến lĩnh vực này là rất cần thiết nhưng lại không cạnh tranh như thông thường được vì hạn chế về nguồn nhân lực. Đặc biệt, chất lượng nguồn nhân lực là nút cổ chai của dịch vụ y tế tay nghề cao do sai sót y khoa trong khu vực này là nghiêm trọng nhất và gần như không thể sửa chữa.

Cuối cùng là thị trường chăm sóc (lưu bệnh hay còn gọi là nội trú). Ở Singapore, xuất hiện mô hình bệnh nhân phẫu thuật và hồi sức ở bệnh viện này, điều trị cho đến khi xuất viện ở một bệnh viện khác. Ở Việt Nam chưa có mô hình tương tự, một phần do bệnh viện công đang cần doanh thu và lợi nhuận của khu nội trú, do có nhiều dịch vụ lợi nhuận cao đi kèm như thuốc và cận lâm sàng.

Tuy nhiên, điều này phụ thuộc vào sự tương quan của thị trường lao động mà các bác sĩ đóng vai trò quan trọng nhất trong việc phát triển thị trường dịch vụ này. Về năng lực cung cấp dịch vụ, thiết bị và chất lượng nguồn nhân lực của khu vực này không cao vì quy trình chăm sóc sau mổ, chăm sóc phục hồi chức năng được thực hiện tốt và trình độ nhân viên y tế trong lĩnh vực này không có nhiều khác biệt.

Thu hút đầu tư vào y tế: Chờ sự phân định công - tư

• Tags
• Thu hút đầu tư
• y tế
• Thị trường y tế
• Ngân sách